ભાગેડુ મેહુલ ચોક્સીને કેમ મળી ઇન્ટરપોલની રેડ કોર્નર નોટિસથી મુક્તિ ?

રેડ નોટિસ હટાવવામાં આવે તો શું કરી શકાય ? CBI કેસમાં હવે કેવી રીતે આગળ વધશે ?

ઇન્ટરપોલે PNBમાં રૂ. 13,500 કરોડના કૌભાંડના આરોપી મેહુલ ચોક્સીનું નામ રેડ કોર્નર નોટિસ ડેટાબેઝમાંથી હટાવી દીધું છે. ઇન્ટરપોલે 2018માં ચોક્સી વિરુદ્ધ રેડ નોટિસ જાહેર કરી હતી. વોન્ટેડ ગુનેગાર માટે રેડ નોટિસ જારી કરવામાં આવે છે જેથી વિશ્વભરની પોલીસ તેના ગુનાઓથી વાકેફ થાય.

મેહુલ ચોક્સી 13,500 કરોડ રૂપિયાના પંજાબ નેશનલ બેંક (PNB) કૌભાંડમાં વોન્ટેડ છે. ઇન્ટરપોલના રેડ કોર્નર નોટિસ ડેટાબેઝમાંથી મેહુલ ચોક્સીને હટાવવા એ CBI અને ED માટે મોટો ફટકો છે. ઇન્ટરપોલે 2018માં મેહુલ ચોક્સી વિરુદ્ધ રેડ નોટિસ જાહેર કરી હતી. મેહુલ ચોક્સીએ આ પહેલા એન્ટીગુઆ અને બાર્બુડાની નાગરિકતા લઈ લીધી હતી. જે બાદ આના પર રાજનીતિ પણ શરૂ થઈ ગઈ છે. કેન્દ્ર સરકાર પર પ્રહાર કરતા કોંગ્રેસે કહ્યું છે કે પીએમ મોદીએ જવાબ આપવો જોઈએ કે મેહુલને ક્યારે દેશમાં પરત લાવવામાં આવશે. મેહુલ પાંચ વર્ષથી ફરાર, હજુ કેટલો સમય જોઈએ?

CBI શું કહે છે ?
2019 માં, વોન્ટેડ ગુનેગાર મેહુલ ચિનુભાઈ ચોકસીએ ફરીથી ઈન્ટરપોલની વેબસાઈટ પરથી રેડ નોટિસ દૂર કરવા માટે કમિશન ફોર કંટ્રોલ ઓફ ઈન્ટરપોલની ફાઈલ્સ (CCF) નો સંપર્ક કર્યો. CCF એ તેમની વિનંતીનો અભ્યાસ કર્યો હતો, CBIનો સંપર્ક કર્યો હતો અને ઇનપુટ્સના આધારે, 2020 માં ફરીથી, વોન્ટેડ ગુનેગાર મેહુલ ચીનુભાઈ ચોકસીની અરજીને ફગાવી દીધી હતી.

સીબીઆઈએ આ પાયાવિહોણા અને અયોગ્ય નિર્ણય સુધી પહોંચવાની રીતમાં CCF દ્વારા કરવામાં આવેલી ગંભીર ખામીઓ, પ્રક્રિયાગત ઉલ્લંઘનો, આદેશની પહોંચ અને CCF દ્વારા કરવામાં આવેલી ભૂલોને CCF સાથે ઉઠાવી છે. સીબીઆઈ આ ખામીયુક્ત નિર્ણયને સુધારવા અને રેડ નોટિસને પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે ઈન્ટરપોલની અંદર ઉપલબ્ધ ઉપચારાત્મક અને અપીલ વિકલ્પોનો ઉપયોગ કરવાનું ચાલુ રાખે છે.

સીબીઆઈએ ધ્યાન દોર્યું છે કે એન્ટિગુઆ સત્તાવાળાઓ પણ માને છે કે અરજદારે જ્યારે તેની એન્ટિગુઆ અને બાર્બુડા નાગરિકતા માટે અરજી કરી ત્યારે તેણે ભૌતિક તથ્યો છુપાવ્યા અથવા ખોટી રજૂઆત કરી, જે આ ગુનેગારના અગાઉના વર્તનને પ્રતિબિંબિત કરે છે તે હકીકતને સાબિત કરવા માટે પૂરતા પુરાવા છે. CCF એ પછીથી CBIને સ્પષ્ટતા કરી છે કે તેના નિર્ણયમાં મેહુલ ચીનુભાઈ ચોક્સીના કોઈપણ અપરાધ અથવા નિર્દોષતા અંગે કોઈ નિર્ધારણ નથી કે તેના પર ભારતમાં જે ગુનાઓ નોંધાયેલા છે.

રેડ નોટિસ કેમ હટાવી?

પીએનબી કૌભાંડ જાન્યુઆરી 2018માં સામે આવ્યું હતું. પરંતુ તે પહેલા મેહુલ ચોક્સી અને તેનો ભત્રીજો નીરવ મોદી દેશ છોડીને ભાગી ગયો હતો. CBIએ ઇન્ટરપોલને મેહુલ ચોક્સી વિરુદ્ધ રેડ કોર્નર નોટિસ જારી કરવાની અપીલ કરી હતી. આ પછી 2018માં ઈન્ટરપોલે ચોક્સી વિરુદ્ધ રેડ નોટિસ જારી કરી હતી.

મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર, ચોક્સી તરફથી ઈન્ટરપોલમાં રેડ નોટિસ હટાવવા માટે અરજી કરવામાં આવી હતી. આમાં તેણે દાવો કર્યો હતો કે 2021માં ભારતીય તપાસ એજન્સીઓ તેનું ‘અપહરણ’ કરીને ડોમિનિકા લઈ ગઈ હતી. આ કારણોસર ઇન્ટરપોલે તેની સામેની રેડ નોટિસ પાછી ખેંચી લેવાનો નિર્ણય લીધો છે. ચોક્સીના પ્રવક્તાએ ન્યૂઝ એજન્સીને જણાવ્યું કે રેડ નોટિસના ડેટાબેઝમાંથી તેનું નામ હટાવવાના નિર્ણયથી તેના અપહરણના દાવાને મજબૂતી મળી છે.

રેડ નોટિસ હટાવવાનો અર્થ શું છે?

ઈન્ટરપોલ દ્વારા રેડ નોટિસ જારી કરવામાં આવી છે. વિશ્વના 195 દેશો તેના સભ્ય છે. પોલીસ અને તપાસ એજન્સીઓથી બચવા માટે કોઈપણ ગુનેગાર બીજા દેશમાં ભાગી શકે છે. રેડ કોર્નર નોટિસ વિશ્વભરની પોલીસને આવા ગુનેગારો વિશે એલર્ટ કરે છે.

• દેશમાંથી ભાગી ગયેલા ગુનેગારને શોધવા માટે રેડ નોટિસ જારી કરવામાં આવે છે. આ આંતરરાષ્ટ્રીય ધરપકડ વોરંટ નથી.
• તે માત્ર તે વ્યક્તિના ગુનાની જાણકારી દુનિયાભરના દેશોને આપે છે. રેડ કોર્નર નોટિસ દ્વારા પકડાયેલ ગુનેગારને તે દેશમાં પાછો મોકલવામાં આવે છે જ્યાં તેણે ગુનો કર્યો હોય.

આવી સ્થિતિમાં રેડ નોટિસ ડેટાબેઝમાંથી મેહુલ ચોક્સીનું નામ હટાવવાનો અર્થ એ છે કે હવે તે ફરીથી દુનિયાભરમાં ફરી શકશે. એકંદરે, હવે ચોક્સી ભારત માટે એક વોન્ટેડ ગુનેગાર હોઈ શકે છે, પરંતુ તે વિશ્વ માટે એક સામાન્ય નાગરિક બની ગયો છે.

શું છે કથિત અપહરણનો મામલો?

મે 2021માં ચોક્સી એન્ટીગુઆમાંથી અચાનક ગાયબ થઈ ગયો હતો. થોડા દિવસો પછી ડોમિનિકામાંથી તેની ધરપકડ કરવામાં આવી. તેના પર ડોમિનિકામાં ગેરકાયદે પ્રવેશ કરવાનો આરોપ હતો. ડોમિનિકામાં ચોક્સીની ધરપકડના સમાચાર સામે આવ્યા બાદ તેને પરત લાવવા માટે ભારતમાંથી સીબીઆઈની ટીમ પણ ત્યાં પહોંચી ગઈ હતી. સીબીઆઈની ટીમ રેડ નોટિસના આધારે તેને ભારત પરત લાવવા માંગતી હતી.

જોકે ચોક્સીને ભારત પરત લાવી શકાયો ન હતો. કારણ કે તેના વકીલોએ કોર્ટમાં દલીલ કરી હતી કે તેને બળજબરીથી ડોમિનિકામાં લઈ જવામાં આવ્યો હતો, જેથી તે એન્ટીગુઆના નાગરિક તરીકે તેના અધિકારોનો ઉપયોગ કરી શકે નહીં. અને તેને ત્યાંથી બળજબરીથી પ્રત્યાર્પણ કરીને ભારત મોકલવામાં આવે.

મેહુલ ચોકસીને 51 દિવસ જેલમાં રહ્યા બાદ ડોમિનિકા હાઈકોર્ટમાંથી જામીન મળ્યા હતા. તેને એન્ટિગુઆ પરત મોકલવામાં આવ્યો હતો. બાદમાં તેની સામે ડોમિનિકામાં નોંધાયેલા કેસો રદ કરવામાં આવ્યા હતા.

ચોક્સી એન્ટીગુઆનો નાગરિક ક્યારે છે?
મેહુલ ચોક્સીએ વર્ષ 2017માં એન્ટિગુઆની નાગરિકતા માટે અરજી કરી હતી, ત્યારબાદ તેને મુંબઈ પોલીસ તરફથી ચારિત્ર્ય પ્રમાણપત્ર મળ્યું હતું. ચોક્સીએ પોલીસને એવી કોઈ માહિતી આપી ન હતી કે તેની સામે કેસ નોંધાયો છે, આવી સ્થિતિમાં મુંબઈ પોલીસે તેને યોગ્ય નાગરિક ગણાવ્યો હતો.

મુંબઈ પોલીસના રિપોર્ટના આધારે નવેમ્બર 2017માં મેહુલ ચોક્સીને એન્ટિગુઆની નાગરિકતા મળી હતી, આ નાગરિકતા ઈન્વેસ્ટમેન્ટ સ્કીમ હેઠળ મળી હતી. મેહુલ ચોક્સીએ 7 જાન્યુઆરી, 2018ના રોજ ભારત છોડી દીધું હતું પરંતુ તે સમયે તેણે તેની ભારતીય નાગરિકતાનો ત્યાગ કર્યો ન હતો.

શું છે PNB કૌભાંડ?
પંજાબ નેશનલનું આ કૌભાંડ જાન્યુઆરી 2018માં સામે આવ્યું હતું. 31 જાન્યુઆરી 2018ના રોજ સીબીઆઈએ આ મામલે કેસ નોંધ્યો હતો, પરંતુ તે પહેલા મેહુલ ચોક્સી અને નીરવ મોદી દેશ છોડીને ભાગી ગયા હતા.

મેહુલ ચોક્સી અને નીરવ મોદી પર PNBમાંથી 13,500 કરોડ રૂપિયાની ઉચાપત કરવાનો આરોપ છે. નીરવ મોદી હાલ લંડનમાં છે. જ્યારે મેહુલ ચોક્સી એન્ટીગુઆનો નાગરિક બની ગયો છે. આ કૌભાંડ 2011માં શરૂ થયું હતું. આરોપ છે કે મેહુલ ચોક્સી અને નીરવ મોદીએ PNBના કેટલાક અધિકારીઓ સાથે મળીને નકલી લેટર ઓફ અંડરટેકિંગ એટલે કે LOU જારી કર્યા હતા.

• આ LOU એક પ્રકારની ગેરંટી છે, જે બેંક તેના ગ્રાહકને જારી કરે છે. તેના દ્વારા ગ્રાહક ભારતીય બેંકોની વિદેશી શાખામાંથી લોન લઈ શકે છે. સામાન્ય રીતે LOU દ્વારા લીધેલા પૈસા 90 દિવસમાં પરત કરવાના હોય છે, પરંતુ આવું થયું નથી.
• આ કૌભાંડનો ખુલાસો ત્યારે થયો જ્યારે બેંકના અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ નિવૃત્ત થયા અને નીરવ મોદીની કંપનીએ ફરીથી LOU જારી કરવાની ભલામણ કરી. નવા અધિકારીઓએ આ ભૂલ પકડી અને તપાસ શરૂ કરી. જાન્યુઆરી 2018માં આ સમગ્ર છેતરપિંડીની ખબર પડી હતી.