વર્ષ 2023 વિદાય લઈ રહ્યું છે અને નવું વર્ષ 2024ને આવકારવા ભારત સહિત સમગ્ર વિશ્વમાં અનેરો થનગનાટ છે ત્યારે આવો જાણીએ ભારત માટે 2023નું વર્ષ કેવું રહ્યું.
2023 વર્ષમાં ભારતે આર્થિક મોરચે ઘણી સિદ્ધિઓ હાંસલ કરી છે.
વર્ષ 2023માં દેશની અર્થવ્યવસ્થા નવા સ્તરે આગળ વધી છે.
વૈશ્વિક આર્થિક પડકારો છતાં જીડીપી અને ફુગાવાના મોરચે વર્ષ 2023માં ભારતનું પ્રદર્શન પ્રશંસનીય રહ્યું છે. વર્ષ 2023માં ભારતે G20નું સફળતાપૂર્વક આયોજન કરીને વિશ્વને એક નવો રસ્તો બતાવ્યો.
ભારતમાં યોજાયેલી G20 સમિટ દરમિયાન ભારતથી યુરોપ સુધી નવો સ્પાઈસ કોરિડોર અથવા ઈકોનોમિક કનેક્ટિવિટી કોરિડોર બનાવવા પર પણ સહમતિ થઈ હતી, જે એક રીતે ચીનના BRI પ્રોજેક્ટથી બ્રેક છે. તાજેતરમાં, ઇટાલીએ BRE પ્રોજેક્ટમાં તેની ભાગીદારીની જાહેરાત કરીને ભારતના પ્રોજેક્ટ પ્રત્યે તેની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી છે.
ચાલો વર્ષ 2023માં આર્થિક મોરચે ભારતની સિદ્ધિઓ પર એક નજર કરીએ.
— ભારત જીડીપીની ગતિ જાળવી રાખવામાં સફળ
તમામ વૈશ્વિક પડકારો છતાં, ભારત વર્ષ 2023માં તેનો મજબૂત વિકાસ દર જાળવી રાખવામાં સફળ રહ્યું છે. ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ (જીડીપી) પર રેટિંગ એજન્સી S&Pના ડેટામાંથી પણ સકારાત્મક સંદેશ આવ્યો છે.
S&P એ નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં ભારતની વૃદ્ધિ અનુમાન વધારીને 6.4 ટકા કર્યું છે.
એજન્સી માને છે કે અર્થવ્યવસ્થા સામે જે પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે તેની ભરપાઈ મજબૂત વૃદ્ધિ દર દ્વારા કરવામાં આવશે.
આવી સ્થિતિમાં વર્ષ 2023માં જીડીપી મોરચે ભારતનું પ્રદર્શન પ્રશંસનીય રહ્યું છે.
આવનારા સમયમાં દેશની જીડીપી 6 ટકાથી 7.5 ટકાની વચ્ચે રહી શકે છે. ભારતની કેન્દ્રીય બેંક – ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) એ વર્તમાન અને આગામી નાણાકીય વર્ષ માટે જીડીપી વૃદ્ધિ દર 6.5 ટકા રહેવાનો અંદાજ મૂક્યો છે. સરકારના જણાવ્યા અનુસાર, માર્ચ 2023માં સમાપ્ત થતા નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં ભારતની અર્થવ્યવસ્થા 7.2 ટકાના દરે વૃદ્ધિ પામી હતી.
–મોંઘવારી નિયંત્રણના મોરચે પણ ભારતે સફળતા પ્રાપ્ત કરી છે
ફુગાવાના મોરચે પણ વર્ષ 2023માં ભારતનું પ્રદર્શન સંતોષકારક રહ્યું છે. કેન્દ્ર સરકાર અને આરબીઆઈની પ્રતિબદ્ધતા સાથે, તે વર્ષ 2023માં મોટાભાગના સમય માટે આરબીઆઈ બેન્ડમાં ફુગાવાનો દર ચારથી છ ટકાની વચ્ચે જાળવવામાં સફળ રહ્યો હતો. હવામાનના પડકારોને કારણે ખાદ્યપદાર્થોની વધતી કિંમતોને કારણે ચિંતા ચોક્કસપણે વધી હતી, પરંતુ સરકાર અને આરબીઆઈ દ્વારા લેવામાં આવેલા પગલાંને કારણે તેને સંતોષકારક શ્રેણીમાં લાવવામાં સફળતા મળી હતી.
વધતી મોંઘવારીને ધ્યાનમાં રાખીને આરબીઆઈએ શરૂઆતમાં રેપો રેટ વધારીને 6.5% કર્યો હતો. તેમનું પગલું સાચુ સાબિત થયું છે અને તેનાથી ફુગાવાને કાબૂમાં લેવામાં મદદ મળી છે.
ફુગાવાના મોરચે સ્થિરતા પછી, રેપો રેટ ફેબ્રુઆરી 2023 થી સ્થિર રાખવામાં આવ્યો હતો.
— ભારતમાં બેરોજગારીના આંકડામાં સકારાત્મક ફેરફારો થયા છે.
વર્ષ 2023માં દેશમાં બેરોજગારીનો દર ઘટાડવામાં પણ મોટી સફળતા મળી છે.
NSSOના તાજેતરના સામયિક લેબર ફોર્સ રિપોર્ટમાં દેશમાં 15 વર્ષથી વધુ ઉંમરના નાગરિકોમાં બેરોજગારીનો દર 3.2 ટકા નોંધવામાં આવ્યો છે,જે છ વર્ષમાં સૌથી ઓછો છે.
ગયા વર્ષે બેરોજગારીનો દર 4.1 ટકા હતો.
જ્યારે આ દર 2020-21માં 4.2 ટકા, 2019-20માં 4.8 ટકા, 2018-19માં 5.8 ટકા અને 2017-18માં 6 ટકા હતો. કુલ કાર્યકારી વયની વસ્તીમાંથી, 57.9 ટકા શ્રમ દળમાં ભાગ લઈ રહ્યા છે. 2017-18માં આ સંખ્યા 49.8 ટકા હતી. ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં તે 50.7 થી વધીને 60.8 ટકા અને શહેરોમાં તે 47.6 ટકાથી વધીને 50.4 ટકા થયો છે. શ્રમ દળમાં 78.5 ટકા પુરુષો ભાગ લઈ રહ્યા છે, આ સંખ્યા 2017-18માં 75.8 ટકા હતી. માત્ર 37 ટકા મહિલાઓ શ્રમ દળનો ભાગ છે, 2017-18માં તેમની સંખ્યા 23.3 ટકા હતી.
અહેવાલમાં એવું પણ બહાર આવ્યું છે કે ગામડાઓમાં બેરોજગારી ઓછી છે. 2017-18માં અહીં 5.3 ટકા બેરોજગારી હતી, તે 2022-23માં ઘટીને માત્ર 2.4 ટકા થઈ જશે. આ જ સમયગાળા દરમિયાન શહેરોમાં બેરોજગારીનો દર 7.7 ટકાથી ઘટીને 5.4 ટકા થયો હતો.
–ભારતમાં વિદેશી મુદ્રા ભંડાર ફરી 600 અબજ ડોલરને પાર કરી ગયો છે
વિદેશી મુદ્રા ભંડારના સંદર્ભમાં વર્ષ 2023માં દેશનું પ્રદર્શન પણ સંતોષકારક રહ્યું છે. ડિસેમ્બરની શરૂઆતમાં દેશનો વિદેશી મુદ્રા ભંડાર ફરી એકવાર 600 અબજ ડોલરને પાર કરી ગયો છે.
આરબીઆઈના ડેટા અનુસાર, 1 ડિસેમ્બરે દેશની વિદેશી હૂંડિયામણ અનામત $604 બિલિયન હતી. અગાઉ 11 ઓગસ્ટના રોજ દેશનો વિદેશી મુદ્રા ભંડાર 600 અબજ ડોલરથી વધુ હતો.
તમને જણાવી દઈએ કે ઓક્ટોબર 2021માં દેશનો વિદેશી મુદ્રા ભંડાર 642 બિલિયન ડોલર પર પહોંચી ગયો હતો,પરંતુ તે પછી, નબળા પડી રહેલા રૂપિયાને લપસવાથી બચાવવા માટે આરબીઆઈ દ્વારા આપવામાં આવેલી દરમિયાનગીરી પછી, વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં ઘટાડો નોંધવામાં આવ્યો હતો.
જો કે, હવે તે ફરીથી 600 બિલિયન ડોલરને પાર કરી ગયો છે, જે ભવિષ્યમાં ભારતીય અર્થતંત્ર માટે મજબૂતાઈનો સંકેત આપે છે.
–સીબીડીસીનો સફળ ઉપયોગ
2023નું વર્ષ RBI દ્વારા શરૂ કરવામાં આવેલી ડિજિટલ કરન્સી એટલે કે CBDCની દ્રષ્ટિએ પણ મહત્વપૂર્ણ સાબિત થયું છે.
દેશના પસંદગીના શહેરોમાં CBDC લોન્ચ થયા બાદ લોકોએ તેના પ્રત્યે ઉત્સાહ દર્શાવ્યો હતો.
ક્રોસ બોર્ડર ટ્રાન્ઝેક્શન માટે સેન્ટ્રલ બેંક ડિજિટલ કરન્સી (CBDC) અથવા ઈ-રૂપીનો ઉપયોગ બે થી ત્રણ ટકાની ખર્ચ બચતમાં પરિણમે છે.
નાણા મંત્રાલયમાં આર્થિક બાબતોના સચિવ અજય સેઠે જણાવ્યું હતું કે, સીબીડીસીનો ઉપયોગ ક્રોસ બોર્ડર બિઝનેસ, પૈસા મોકલવા અથવા અન્ય કોઈપણ ઉપયોગ માટે થઈ શકે છે. શેઠે જણાવ્યું હતું કે, આ ક્ષણે, ક્રોસ બોર્ડર પેમેન્ટની બહુ કાર્યક્ષમ સિસ્ટમ નથી તે હજુ સમય લેશે. બિન-નિવાસી ભારતીયો દર વર્ષે લગભગ 100 અબજ ડોલર ભારતમાં મોકલે છે.
–G-20 સમિટનું સફળ આયોજન
વર્ષ 2023 ભારતની અધ્યક્ષતામાં G20ના સફળ સંગઠન માટે પણ જાણીતું હશે.
G20 સમિટ દરમિયાન, 115 થી વધુ દેશોના 25 હજારથી વધુ પ્રતિનિધિઓએ દેશના 60 શહેરોમાં 220 થી વધુ બેઠકો યોજી હતી. ભારતની અધ્યક્ષતામાં યોજાયેલી G-20 સમિટ દરમિયાન ભારતે સમગ્ર વિશ્વને પોતાનો ‘વસુધૈવ કુટુંબકમ’નો સંદેશ આપ્યો હતો.
વર્ષ 2023માં બ્રિટન, યુરોપિયન યુનિયન અને ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા દેશો સાથે ફ્રી ટ્રેડ એગ્રીમેન્ટ અથવા એફટીએ માટે મહત્વપૂર્ણ વાટાઘાટો પણ કરવામાં આવી હતી જેના સકારાત્મક પરિણામો ટૂંક સમયમાં અપેક્ષિત છે.
–ઇકોનોમિક કનેક્ટિવિટી કોરિડોરની જાહેરાત
ભારતની અધ્યક્ષતામાં યોજાયેલી G20 સમિટની મહત્વની સિદ્ધિ આર્થિક કનેક્ટિવિટી કોરિડોરની જાહેરાત હતી. આ કોરિડોર ટૂંક સમયમાં ભારત, પશ્ચિમ એશિયા અને યુરોપ વચ્ચે બનાવવામાં આવશે. કનેક્ટિવિટી અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પર સહકાર માટે આ એક ઐતિહાસિક અને તેના પ્રકારની પ્રથમ પહેલ છે. જેમાં ભારત, UAE, સાઉદી અરેબિયા, યુરોપિયન યુનિયન, ફ્રાન્સ, ઈટાલી, જર્મની અને અમેરિકા જોડાઈ રહ્યા છે.
આ કોરિડોર પ્રત્યે તેની પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવતા, ઇટાલીએ તાજેતરમાં ચીનના BRE પ્રોજેક્ટમાંથી ખસી જવાની જાહેરાત કરી છે. વ્યૂહાત્મક મોરચે ભારત માટે આ એક મોટી ઉપલબ્ધિ છે.
–ચિપ મેન્યુફેક્ચરિંગ ક્ષેત્રે લેવાયેલા પગલાં
વર્ષ 2023 એ ભારત માટે ચિપ મેન્યુફેક્ચરિંગ શરૂ કરવાનું વર્ષ પણ હતું.
28 જુલાઈએ ગુજરાતમાં સેમિકોન ઈન્ડિયા કોન્ફરન્સ-2023નું ઉદ્ઘાટન કરતી વખતે, પીએમ મોદીએ વિશ્વભરના ચિપ ઉત્પાદકોને ભારતમાં સેમિકન્ડક્ટર ઉત્પાદનમાં જોડાવા આમંત્રણ આપ્યું અને કહ્યું કે ભારત કોઈને નિરાશ કરતું નથી.
વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ઇચ્છે છે કે વિશ્વભરની કંપનીઓ માત્ર ભારતમાં આવીને ચિપ્સ બનાવવી નહીં, પરંતુ ભારતે પણ પોતાની ચિપ્સ વિકસાવવી જોઈએ. ચિપ બનાવવાની બાબતમાં ભારતની સૌથી મોટી સ્પર્ધા ચીન સાથે છે, જે છેલ્લા ત્રણ દાયકાથી રોકાણ માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. ભારતના વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી યુએસની તેમની રાજ્ય મુલાકાત દરમિયાન માઇક્રોન ટેક્નોલોજીના સીઇઓ સંજય મેહરોત્રાને મળ્યા હતા અને તેમને ભારતમાં સેમિકન્ડક્ટર ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવા આમંત્રણ આપ્યું હતું.
માઈક્રોને ગુજરાતમાં $825 મિલિયનના રોકાણ સાથે નવી એસેમ્બલી અને પરીક્ષણ સુવિધા બનાવવાની તેની યોજનાની જાહેરાત કરી.
આ સિવાય ફોક્સકોન અને વેદાંત જેવી કંપનીઓ પણ ભારતમાં ચિપ મેન્યુફેક્ચરિંગ ક્ષેત્રે તેમની કામગીરી વિસ્તારી રહી છે.
–શેરબજાર ઓલ ટાઇમ હાઇ
ભારતીય શેરબજારે વર્ષ 2023માં સતત નવા રેકોર્ડ બનાવ્યા છે.
આ સમયગાળા દરમિયાન સેન્સેક્સ અને નિફ્ટી નવી તમામ ઊંચાઈ તરફ આગળ વધી રહ્યા છે.
શુક્રવાર એટલે કે 8 ડિસેમ્બરે પ્રથમ વખત BSE સેન્સેક્સ 303.91 (0.43%) પોઈન્ટના વધારા સાથે 69,825.60 ના સ્તરે બંધ થયો હતો. બીજી તરફ NSE નિફ્ટી પણ પહેલીવાર 21000ની સપાટીને પાર કરવામાં સફળ રહી હતી.BSE અને NSEમાં લિસ્ટેડ કંપનીઓનું માર્કેટ કેપ પણ 2023માં સર્વોચ્ચ સ્તરે પહોંચી ગયું હતું.
વિદેશી સંસ્થાકીય રોકાણકારોએ વર્ષ 2023માં ભારતીય બજારમાં વિશ્વાસ સાથે તેમનું રોકાણ ચાલુ રાખ્યું હતુ.
–એક્સપ્રેસ વે ખોલવાથી કનેક્ટિવિટીમાં સુધારો થયો
દેશમાં એક્સપ્રેસ વે અને હાઈવેના નિર્માણ માટે પણ વર્ષ 2023 ખૂબ મહત્વનું સાબિત થયું છે.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 12 માર્ચ 2023ના રોજ બેંગલુરુ-મૈસુર એક્સપ્રેસ વેનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું.
આ દેશ માટે એક મોટી સિદ્ધિ સાબિત થઈ.
119 કિલોમીટર લાંબા બેંગલુરુ-મૈસુર એક્સપ્રેસવે પ્રોજેક્ટને NH 275 નામ આપવામાં આવ્યું હતું.
આ 6-10 લેનનો હાઇવે છે જેના નિર્માણ પર 8480 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો છે. આ ઉપરાંત, દેશની રાજધાની દિલ્હી અને દેશની આર્થિક રાજધાની મુંબઈને જોડતા દિલ્હી-મુંબઈ એક્સપ્રેસવેના એક ભાગનું પણ વર્ષ 2023માં ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું. આ 1350 કિલોમીટર લાંબા આઠ લેન એક્સપ્રેસ વેનું નિર્માણ કાર્ય હાલમાં ચાલી રહ્યું છે. આ એક્સપ્રેસ વે શરૂ થયા બાદ દિલ્હી અને મુંબઈ વચ્ચેનું અંતર માત્ર 12 કલાકમાં કાપી શકાશે. દિલ્હી અને જયપુર વચ્ચે આવેલા આ એક્સપ્રેસ વેનો પ્રથમ તબક્કો સામાન્ય લોકો માટે ખુલ્લો મુકવામાં આવ્યો છે. આ એક્સપ્રેસ વે છ રાજ્યો એટલે કે દિલ્હી, હરિયાણા, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રમાંથી પસાર થશે. વર્ષ 2024 સુધીમાં આ એક્સપ્રેસ વેને પૂર્ણ કરવાનો લક્ષ્યાંક છે.
–ઉડ્ડયન ક્ષેત્ર માટે મહત્વની સિદ્ધિ
2023નું વર્ષ દેશના ઉડ્ડયન ક્ષેત્ર માટે ઘણું મહત્વનું સાબિત થયું છે.
આ વર્ષમાં દેશનો એર ટ્રાફિક તેના સર્વોચ્ચ સ્તરે પહોંચી ગયો છે.
તે જ સમયે, એર ઈન્ડિયા, ઈન્ડિગો અને અકાસા એર જેવી ઉડ્ડયન કંપનીઓએ તેમના વ્યવસાયને વધારવા માટે બોઈંગ અને એરબસ સાથે ઐતિહાસિક કરાર કર્યા હતા. વર્ષ 2023માં હવાઈ મુસાફરોની સંખ્યામાં પણ મોટો વધારો થયો છે. સરકારે બુધવારે લોકસભામાં જણાવ્યું હતું કે છેલ્લા નવ વર્ષમાં હવાઈ મુસાફરોની સંખ્યા વધીને 14 કરોડ થઈ ગઈ છે અને 2030 સુધીમાં આ આંકડો ત્રણ ગણો વધીને 42 કરોડ થવાની આશા છે.
