ભારતને યુવાનોનો દેશ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે ભારતમાં મોટાભાગની વસ્તી યુવા છે પણ શું દેશ હંમેશા યુવાનોનો દેશ જ રહેશે? તો જવાબ છે ના.
તાજેતરના એક અહેવાલ મુજબ વર્ષ 2050 સુધીમાં ભારત વૃદ્ધોનો દેશ બની જશે.
નીતિ આયોગે તાજેતરમાં એક રિપોર્ટ જાહેર કર્યો છે.
આ હિસાબે 2050 સુધીમાં ભારતની 30 કરોડ વસ્તી વૃદ્ધ થઈ જશે ત્યારે આવી સ્થિતિમાંથી બહાર આવવા દેશે કેવા પગલાં ભરવા જોઈએ તે જણાવવામાં આવ્યું છે.
તાજેતરમાં નીતિ આયોગે ભારતમાં ‘સિનિયર કેર રીફોર્મ્સ ઇન ઇન્ડિયા’ નામનો અહેવાલ બહાર પાડ્યો છે. આ રિપોર્ટ દ્વારા કમિશને સરકારને વર્ષ 2050 માટે કેવી રીતે તૈયાર રહેવું જોઈએ તેનું સૂચન કર્યું છે.
આવી સ્થિતિમાં, ચાલો સમજીએ કે શા માટે ભારત 2050 સુધીમાં વૃદ્ધોનો દેશ બની જશે તેમ કહેવામાં આવ્યું છે.
●સૌથી પહેલા સમજો કે સુપર એજ્ડ કન્ટ્રી કોને કહેવાય?
અતિ-વૃદ્ધ એવા દેશો છે જ્યાં યુવા વસ્તી ઝડપથી ઘટી રહી છે અને 20% થી વધુ લોકો 65 વર્ષથી વધુ વયના છે. સિનિયર્સનો અભ્યાસ કરતી સંસ્થા જેરોન્ટોલોજીકલ સોસાયટી ઓફ અમેરિકા (જીએસએ) અનુસાર, વિશ્વમાં એવા ઘણા દેશો છે જે હાલમાં અતિ વૃદ્ધ છે અને આવનારા કેટલાક વર્ષોમાં કેટલાક દેશોમાં આવી સ્થિતિ સર્જાઈ શકે છે.
ઉદાહરણ તરીકે જાપાન અને જર્મનીની વાત કરવામાં આવેતો આ બંને દેશોમાં દર 5માંથી 1 વ્યક્તિ 65 કે તેથી વધુ ઉંમરનો છે.
વર્ષ 2030 સુધીમાં અમેરિકા, બ્રિટન, ફ્રાન્સ અને સિંગાપોર પણ આ શ્રેણીમાં આવી જશે.
●નીતિ આયોગે તેના રિપોર્ટમાં ભારત વિશે શું કહ્યું?
નીતિ આયોગના રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતમાં વૃદ્ધોની વસ્તીમાં દર વર્ષે 3 ટકાનો વધારો થાય છે અને આ મૂલ્યાંકન અનુસાર, વર્ષ 2050 સુધીમાં ભારતમાં વૃદ્ધોની સંખ્યા વધીને 30 કરોડ 19 લાખ થઈ જશે.
હાલમાં ભારતની કુલ વસ્તીના 10 ટકા વરિષ્ઠ નાગરિકો છે. એટલે કે હાલમાં ભારતમાં લગભગ 10 કરોડ 40 લાખ વૃદ્ધો છે,પરંતુ આ સંખ્યા વર્ષ 2050 સુધીમાં કુલ વસ્તીના 19.5% સુધી વધી જશે.
●કોઈપણ દેશની યુવા વસ્તી ઘટવાના 4 કારણો હોય છે,જાણો
- પ્રજનન દર: કોઈપણ દેશની યુવા વસ્તીમાં ઘટાડો થવાનું સૌથી મોટું કારણ તે દેશના પ્રજનન દરમાં ઘટાડો છે. ભારતમાં પણ કેટલાક વર્ષોથી પ્રજનન દરમાં ઘટાડો જોવા મળી રહ્યો છે. સરળ ભાષામાં કહીએ તો સ્ત્રી સરેરાશ જેટલા બાળકોને જન્મ આપે છે તેને પ્રજનન દર કહેવાય છે. ભારતના પ્રજનન દર વિશે વાત કરીએ તો, જ્યારે આ દેશનો પ્રજનન દર NFHS-4 (2015-2016) માં 2.2 હતો, તે NFHS-5 (2019-2021) માં ઘટીને 2.0 થઈ ગયો.
- આયુષ્યમાં વધારોઃ સરળ ભાષામાં કહીએ તો આયુષ્ય દર વધી રહ્યો છે. જે વ્યક્તિનું મૃત્યુ 60 થી 65 વર્ષની વયે થતું હતુ તેવા લોકો હવે સારી આરોગ્ય સેવાઓ અને સારા જીવનને કારણે તેમની મૃત્યુની ઉંમર વધી છે.
- ક્રૂડ મૃત્યુ દર: હજાર લોકો દીઠ કેટલાય યુવાનોના મૃત્યુ થઈ રહ્યા છે. કોઈપણ દેશની યુવા વસ્તીમાં ઘટાડા માટે આ પણ એક કારણ માનવામાં આવે છે.
- શિશુ મૃત્યુ દર: દેશનો નવજાત મૃત્યુ દર
શિશુ મૃત્યુ દર દર્શાવે છે કે દર 1000 જન્મે કેટલા નવજાત શિશુઓ મૃત્યુ પામ્યા?. ભારતની વાત કરીએ તો, વર્ષ 2011માં દર 1000 જન્મે 44 મૃત્યુ થયા હતા, જે વર્ષ 2019માં ઘટીને 30 થઈ ગયા હતા.
હવે સમજો કે ભારતે વૃદ્ધો માટે કેવી રીતે તૈયાર રહેવાની જરૂર છે.
નીતિ આયોગના અહેવાલ મુજબ, દેશને આ સ્થિતિમાં પહોંચતા પહેલા પોતાને તૈયાર કરવાની જરૂર છે. મતલબ કે ભારત સરકારે અત્યારથી જ ઘણી તૈયારીઓ શરૂ કરી દેવી જોઈએ. ભારત સરકારે ટેક્સ સિસ્ટમમાં ફેરફાર, ફરજિયાત બચત યોજના, હાઉસિંગ પ્લાન જેવી વસ્તી માટે યોજનાઓ બનાવવી પડશે.
વ્યાજ દરોમાં સુધારો કરવાની જરૂર છે – NITI આયોગના અહેવાલ મુજબ, ભારતમાં હાલમાં એવી કોઈ મોટી પેન્શન યોજના નથી કે જે લોકો નિવૃત્ત થયા પછી તેમના માટે ઉપયોગી થઈ શકે, તેથી આજે મોટાભાગના વરિષ્ઠ નાગરિકો તેમની બચત પર નિર્ભર છે. વ્યાજ પર નિર્ભર છે. પરંતુ વ્યાજ દરોમાં ફેરફાર થવાના કારણે કેટલીકવાર વૃદ્ધોની આવક પણ ઘટી જાય છે. નીતિ આયોગે સૂચવ્યું કે દેશના વૃદ્ધોની થાપણો પરના વ્યાજ દરો નક્કી કરવા માટે એક નિયમનકારી પદ્ધતિની જરૂર છે.”
GST સિસ્ટમ – આ સિવાય કમિશને પોતાના સૂચનમાં કહ્યું કે વરિષ્ઠ લોકોને નાણાકીય બોજમાંથી બચાવવા માટે બજારમાં ઉપલબ્ધ સાધનો અને સામાન પર ટેક્સ અને GST સિસ્ટમમાં સુધારો કરવો જોઈએ.
હેલ્થ કેર- હાલની વાત કરીએ તો, દેશની લગભગ 75 ટકા વૃદ્ધ વસ્તી અમુક હઠીલા રોગોથી પીડિત છે. આ આંકડા પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે આવનારા સમયમાં ભારતમાં હોમ-બેઝ્ડ કેર માર્કેટ વધી શકે છે. નીતિ આયોગે તેના અહેવાલમાં કેન્દ્ર સરકારને સૂચન કર્યું છે કે આવનારા સમયમાં વૃદ્ધોની સંખ્યામાં વધારો થઈ શકે છે અને તેથી ભારતની આરોગ્ય વ્યવસ્થાને ઓછી ખર્ચાળ બનાવવા અને સુવિધાઓમાં સુધારો કરવા પર કામ કરવું જરૂરી છે.
●ભારતમાં વરિષ્ઠ નાગરિકોની આ રાજ્યની સ્થિતિ પર એક નજર
2011ની વસ્તી ગણતરીના ડેટા અનુસાર, વર્ષ 2036 સુધીમાં કેરળની 22.8% વસ્તી વૃદ્ધ હશે, હિમાચલ પ્રદેશની વસ્તીના 19.6% વરિષ્ઠ નાગરિકો હશે. 2036 સુધીમાં, પંજાબમાં 18.3%, પશ્ચિમ બંગાળમાં લગભગ 18.2%, મહારાષ્ટ્રમાં 17.2%, કર્ણાટકમાં 17.2%, ઓડિશામાં 17.1%, તમિલનાડુમાં 20.8%, આંધ્રપ્રદેશમાં 19% અને તેલંગાણામાં 17.1% નાગરિકો હશે.
●બિહાર અને યુપીની સ્થિતિ પણ જાણો
2011ની વસ્તી ગણતરી અનુસાર, બિહારમાં વૃદ્ધોની વસ્તી 2036 સુધીમાં 10.9 ટકાને વટાવી જશે. હાલમાં આ સંખ્યા માત્ર 6.3 ટકા છે. યુપીની વાત કરીએ તો આ રાજ્યની વસ્તી 1961થી સતત વધી રહી છે અને 2021માં તે 13.8 કરોડ પર પહોંચી ગઈ છે. જ્યારે વૃદ્ધોની સંખ્યા 8.1 ટકા છે.
●આશ્રિત વસ્તી કઈ સમસ્યાઓનો સામનો કરી રહી છે?
કોઈપણ દેશમાં વસ્તી વૃદ્ધત્વની ઘટના સમાજના તમામ પાસાઓને અસર કરે છે. આમાં આરોગ્ય, સામાજિક અને આર્થિક ફેરફારોનો સમાવેશ થાય છે. હાલમાં ભારતમાં કુલ વસ્તીના 66 ટકા લોકો આશ્રિત છે.
0-14 વર્ષ અને 60 વર્ષથી વધુ વયની વ્યક્તિઓને આશ્રિત વસ્તી કહેવામાં આવે છે.
2021ના લોન્ગીટ્યુડીનલ એજીંગ સ્ટડીના અહેવાલ મુજબ, દેશની 75% આશ્રિત વસ્તી ક્રોનિક રોગો, કાર્યાત્મક મર્યાદાઓ, ડિપ્રેસિવ લક્ષણો અને જીવન અસંતોષથી પીડાય છે.
●આ દેશોમાં સૌથી વધુ વૃદ્ધો છે
જાપાન- આ દેશમાં સૌથી વધુ વૃદ્ધોની વસ્તી છે. તેની પાછળનું સૌથી મોટું કારણ ઘટતો જન્મ દર છે.
તેને વધારવા માટે જાપાન સરકાર સતત પ્રયાસો કરી રહી છે.
જાપાનની વાત કરીએ તો એવો અંદાજ છે કે વર્ષ 2040 સુધીમાં આ દેશમાં વૃદ્ધોની વસ્તી 34.8 ટકા સુધી પહોંચી જશે.
જર્મની- જાપાન પછી જર્મની આવે છે. વર્ષ 2019 ના ડેટા અનુસાર, આ દેશમાં 21.8% વસ્તી 65 કે તેથી વધુ વયની છે. આ સાથે અહીં યુવાનોની વસ્તી પણ ઝડપથી ઘટી રહી છે. રિપોર્ટ અનુસાર, 2005 અને 2015 વચ્ચે જર્મનીમાં 15 થી 64 વર્ષની વયના લોકોની સંખ્યામાં લગભગ 3 ટકાનો ઘટાડો થયો હતો, પરંતુ હવે આ ટકાવારી વધી રહી છે. એવો અંદાજ છે કે વર્ષ 2050 સુધીમાં યુવાનોની આ ટકાવારી ઘટીને 22.6 થઈ જશે.
ચીન – એક સમયે સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતો દેશ ચીન ભવિષ્યમાં સુપર-એજ્ડ દેશોની શ્રેણીમાં આવી શકે છે. વન-ચાઈલ્ડ પોલિસીની અસર ત્યાંની વસ્તી પર દેખાઈ રહી છે. વર્ષ 2020 માં કરવામાં આવેલ ચીનની વસ્તી ગણતરી અનુસાર, આ દેશના 18.7% લોકો 60 વર્ષથી વધુ ઉંમરના હતા. આવી સ્થિતિમાં જો આ દેશમાં પરિવારનું કદ વધારવા પર ધ્યાન આપવામાં નહીં આવે તો ભવિષ્યમાં અહીંની મોટી વસ્તી વૃદ્ધ બની જશે.
સિંગાપોર – 1999માં અહીં માત્ર 7% લોકો 65 વર્ષથી વધુ ઉંમરના હતા, પરંતુ રિપોર્ટ અનુસાર, વર્ષ 2026 સુધીમાં આ વસ્તી સીધી વધીને 20% થઈ જશે, એટલે કે સિંગાપોર પણ સુપરમાં સામેલ થઈ જશે.
